CEZARY SĘKALSKI
Rodzina to nie jest łatwa sprawa! „Z rodziną dobrze wychodzi się tylko na zdjęciu”. Z pewnością nieraz słyszeliśmy to pesymistyczne porzekadło. A jednak wiele osób w założeniu rodziny upatruje swoją drogę do szczęścia. A zatem, czy rodzina jest problemem czy źródłem szczęścia i nadziei?
(fot. cs)
Skąd przychodzimy?
Kiedy zacząłem posługiwać jako kierownik duchowy podczas rekolekcji ignacjańskich, niemal od początku tematem wielu moich rozmów z rekolektantami stał się dom rodzinny. Szybko okazywało się, że np. choroba alkoholowa któregoś z rodziców destrukcyjnie oddziaływała na dorastanie syna czy córki oraz na ich życie duchowe. Ciche dni między rodzicami z kolei pozostawiały w dziecku duży osad niepewności i niepokoju, który dawał o sobie znać także w życiu dorosłym. Jeszcze bardziej dramatyczne problemy poruszały dorosłe dzieci rozwiedzionych rodziców. One dzieliły się niepokojem, czy ich związek nie upodobni się do nieudanego małżeństwa mamy i taty…
Rozmowy te uświadomiły mi, jak ważne jest swoiste „rozliczenie się” z mocnymi i słabymi stronami domu rodzinnego, aby z otwartą przyłbicą móc zmierzyć się z dorosłym życiem.
Z czasem coraz częściej na rozmowy rekolekcyjne zaczęły trafiać do mnie osoby żyjące w małżeństwie. One oprócz problemów stricte duchowych nierzadko dzieliły się także swoimi trudnościami w relacjach małżeńskich i rodzinnych. Ktoś miał kłopoty z porozumieniem się ze współmałżonkiem w sprawach wydawałoby się tak trywialnych, jak remont kuchni. Ktoś inny dzielił się swoim niepokojem o relację męża z własną matką, która chciała mieć syna na każde zawołanie, co boleśnie spychało jego relację z żoną na drugi plan.
Pojawiały się też rozmowy o relacjach przedmałżeńskich. Pewna dziewczyna żaliła się, że mężczyzna, z którym zamieszkała pełna nadziei na udany związek, przez lata nie kwapił się do oświadczyn. Potem zaczął coraz częściej okazywać jej swoje nią znudzenie. A kiedy się rozstali, pozostawał głuchy nawet na prośbę o pomoc w odesłaniu jej rzeczy…
Moja droga do psychoterapii
Słuchanie o tych życiowych problemach sprawiało, że nabierałem coraz większego doświadczenia w pomocy narzeczonym i małżonkom. Kolejną okazją do rozmów z ludźmi o przeżywanych przez nich trudnościach w związkach były organizowane wraz z żoną sesje „Małżeństwo. Powołanie czy przypadek. Duchowe fundamenty miłości małżeńskiej”.
Wreszcie nadszedł czas na podjęcie szkolenia psychoterapeutycznego. Dało mi ono nowe spojrzenie na rodzinę, jako na system naczyń połączonych, w którym słabość jednego ogniwa nieodmiennie rzutuje na kondycję pozostałych członków rodziny. Z kolei praca psychoterapeuty w krakowskiej „Klinice małżeńskiej”, której dewizą było zdanie: „Rozwiązujemy problemy — nie związki”, stanowiła dla mnie kolejną okazję do konkretnej pomocy małżonkom.
Wszystkie te doświadczenia każą mi patrzeć na narzeczeństwo, małżeństwo i rodzinę jak na swoisty tor przeszkód. Wymaga on nie tylko niezwykłej determinacji, ale i umiejętności szukania porozumienia pomimo osobowych różnic, odmiennych historii życia i przeróżnych życiowych okoliczności.
Rodzinna prehistoria
Zanim powstanie rodzina, mamy do czynienia z parą stosunkowo młodych ludzi. Zakochują się oni z wzajemnością i zaczynają budować związek. Miłość zwykle kojarzona jest z emocjonalnymi wzlotami i burzliwą fascynacją. Oprócz tego dwoje ludzi, którzy zaczynają być parą, musi jednak również wykonać ogromną pracę. Trzeba bowiem zbudować między sobą jedność duchową, intelektualną, emocjonalną, a z czasem i fizyczną.
Różnice między kobietą i mężczyzną są tak duże, że potrzeba ogromnej uwagi, wrażliwości i wielu godzin dialogu, aby po różnych mimowolnych nieporozumieniach starać się na nowo odbudować utraconą jedność. Rozmowy o tym, jak różnie przeżywamy sytuacje konfliktowe, są bardzo ważne. Wspólne życie, do którego zmierzają zakochani, wcale im bowiem takich wydarzeń nie oszczędzi.
Być czy nie być ze sobą?
Zdobywanie umiejętności rozwiązywania konfliktów na tym etapie jest zatem bezcennym kapitałem gromadzonym na wspólną przyszłość. Po jakimś czasie spotykania się musi bowiem pojawić się pytanie: czy taki kształt związku, jaki udało się nam zbudować, jest satysfakcjonujący? Czy może stać się podstawą relacji na resztę życia? Negatywna odpowiedź na to pytanie prowadzi albo do próby doskonalenia związku, albo do decyzji o rozstaniu. Sporo par rozstaje się na tym wstępnym etapie. I choć jest to zwykle bolesne doświadczenie, ma ono tę zaletę, że przysparza cennych doświadczeń. Dają one szansę na bardziej dojrzałą i udaną próbę budowania kolejnego związku.
Jeśli pogłębianie więzi następuje bez większych zakłóceń, emocje się stabilizują. To z kolei prowadzi do bardziej racjonalnej oceny sytuacji i stopniowego dojrzewania pary do wiążących decyzji na przyszłość. Tu bardzo pomocna może okazać się katolicka etyka ze swoim zaleceniem zachowania czystości przedmałżeńskiej. Zbyt wczesne bowiem otwieranie się zakochanych na więź erotyczną i seksualną nie tylko może zaowocować przedwczesną ciążą, ale także utrudnia dopasowywanie się młodych ludzi na innych, ważniejszych płaszczyznach. Jeśli bowiem zabraknie jedności duchowej, intelektualnej i emocjonalnej, sama fascynacja erotyczna szybko się wypali i okaże się, że poza tym nic tych ludzi ze sobą nie wiązało…
Narzeczeni
Kiedy więź rozwija się harmonijnie, mężczyzna (czasem przy dyskretnej pomocy kobiety) dojrzewa do oświadczyn. Stanowią one jasne wyrażenie wobec swojej wybranki pragnienia zawarcia z nią małżeństwa. Propozycja ta nie musi od razu wiązać się z konkretną datą ślubu, wynajęciem sali na przyjęcie weselne itp. Stanowi raczej poważną deklarację mężczyzny, która — jeśli zostanie przyjęta przez kobietę — wyznaczy dalszy etap budowania związku, również wobec otoczenia.
Narzeczeństwo oznacza bowiem publiczne wyrażenie pragnienia zawarcia małżeństwa przed najbliższą rodziną i przyjaciółmi. Oni odtąd w nowy sposób zaczynają postrzegać parę. Narzeczeni, najczęściej w porozumieniu z rodzicami, mogą planować kolejne kroki ku małżeństwu. Z kolei ustalona data przyszłego ślubu zwykle bywa wypadkową zarówno dalszego ich dojrzewania, jak i realiów życiowych. Składają się na nie: termin ukończenia studiów, perspektywy na pracę zawodową dającą możliwość samodzielnego utrzymania się, miejsce przyszłego zamieszkania, ale też wolne terminy w wybranym kościele czy możliwość rezerwacji sali weselnej).
Warto zaznaczyć, że narzeczeństwo nie musi automatycznie prowadzić do małżeństwa. Jest kolejnym etapem rozeznawania. Gdyby w trakcie pogłębiania więzi i wzajemnego poznawania się wypłynęły nowe niepokojące fakty, powinny zostać wzięte pod uwagę. Lepiej od razu „wziąć je na warsztat”, niż zamiatać pod dywan z nadzieją, że może wszystko samo jakoś się ułoży. Stawka jest zbyt wysoka i w uzasadnionych wypadkach lepiej jest zerwać zaręczyny, niż ze względu na opinię rodziny i znajomych wiązać się na całe życie z kimś, kogo nie możemy do końca uznać za godnego zaufania…
Ach co to będzie za ślub!
Jeśli poprzednie etapy budowania związku zostały pomyślnie przebyte, a warunki zewnętrzne na to pozwalają, młodzi ludzie gotowi są do wejścia w związek małżeński. Im większą mają świadomość religijną, tym głębiej i bardziej świadomie mogą przeżywać uroczystość kościelną. Niekiedy mówi się o tym, że sakrament małżeństwa jest zaproszeniem Pana Boga do relacji między mężem i żoną. Przez ludzi głęboko wierzących łącząca ich miłości od początku jest jednak odbierana jako Boży dar. Domaga się on odpowiedniego rozeznania i pielęgnowania zgodnie z zaleceniami Ewangelii.
Sakrament małżeństwa wcale nie jest zakończeniem rozwoju miłości. Otwiera on nowy etap jeszcze bardziej ścisłego i wymagającego budowania związku. Jego podstawą jest ślubowanie wierności, uczciwości i miłości małżeńskiej — a wypełnienie przyrzeczenia jest wcale niełatwym, nowym, codziennym zadaniem małżonków. Bycie ze sobą na co dzień oprócz miłych chwil dostarcza także wielu trudności i otwiera nowe wymiary przestrzeni do budowania jedności. Łatwiej było w narzeczeństwie od czasu do czasu spotykać się na romantycznych randkach, niż teraz w codzienności wykuwać jedność, pomimo różnych humorów i frustracji, których życie na ogół nie oszczędza.
W poszukiwaniu równowagi
Wspólne zamieszkanie zmusza małżonków do określenia własnego sposobu codziennego życia razem. Oboje zwykle podświadomie próbują wnieść do nowej rodziny swój model funkcjonowania, który wynieśli z rodzinnego domu. A że zwykle są one różne, prędzej czy później musi dojść do konfliktu między małżonkami. Kto u nas gotuje? Kto i kiedy sprząta? W jaki sposób rozdzielić codzienne obowiązki domowe? To tylko przykłady problemów logistycznych, jakie teraz trzeba rozwiązać.
Oboje przy tym często są głęboko przekonani, że model, jaki funkcjonował w ich rodzinie, był najlepszy z możliwych. W sposób oczywisty powinien więc zacząć obowiązywać w ich domu. Stąd, kiedy współmałżonek nie wchodzi w zaproponowany (a nieraz, niestety, podświadomie narzucany) schemat, pojawia się rozczarowanie, a czasem dąsy i fochy…
„Mówił, że mnie kocha, a teraz nie chce mu się wyrzucać śmieci i czeka, aż ja to zrobię…” — może żalić się żona. „Mówiła, że mnie kocha, a sam muszę zadbać o posiłek, jak za kawalerskich czasów…” — można usłyszeć z ust męża. Te różnorakie rozczarowania są za to „osładzane” pożyciem seksualnym. Dla nowożeńców bywa ono fascynujące i daje wiele wspaniałych przeżyć bliskości i radości ze wspólnego obdarowywania się sobą. Osłoda ta nie ma jednak już takiej siły nowości, jeśli wcześniej nie zachowywali czystości i ta sfera życia nieco im spowszedniała.
Sztuka rozmawiania
Ćwiczenie dialogu wyniesione z narzeczeństwa może teraz bardzo procentować w próbach porozumiewania się w sprawach wspólnego życia. Chodzi bowiem o to, aby z dwóch różnych systemów rodzinnych spróbować zbudować coś zupełnie nowego. Co będzie odpowiadać obojgu małżonkom. Dobrze jest, jeśli nowo budowany wzorzec zawiera pewną równowagę między oczekiwaniami i zaangażowaniem obojga małżonków. A to wymaga z jednej strony umiejętności negocjacji, z drugiej natomiast gotowości do rozsądnych ustępstw.
Gorzej dzieje się wtedy, kiedy wszystkie „batalie” wygrywa zawsze jedna strona. Utrwala to bowiem jednostronną dominację, co z kolei u drugiego partnera może rodzić poczucie niesprawiedliwości i bycia wykorzystywanym. Taki układ na dłuższą metę może okazać się destrukcyjny. Kiedy satysfakcja jednego małżonka jest uzyskiwana kosztem drugiego, brakuje równowagi, a rosnąca frustracja musi w końcu znaleźć swoje ujście. Kiedy próby porozumienia nie dają rezultatów, warto poszukać pomocy terapeutycznej. Może ona wesprzeć małżonków w lepszej wzajemnej komunikacji. A przez to wprowadzić ich na drogę wiodącą do odnalezienia utraconej równowagi w związku.
Między braniem i dawaniem
Zwykle pierwsze lata małżeństwa są przeznaczone właśnie na to, aby zbudować w miarę stabilny, wspólny system funkcjonowania. Ważne jest też, aby małżonkowie samodzielnie mogli przećwiczyć dochodzenie do konsensusu. Niebezpieczne na tym etapie jest szukanie sojuszników przeciwko współmałżonkowi (np. u swoich rodziców czy przyjaciół), zamiast troski o porozumienie. Przykład złej teściowej, bywa tu modelowy. Mama ma czasem tendencję, aby zawsze stawać po stronie syna i uważać, że synowa nigdy nie jest dla niego tak dobra, jak była ona. Mogą zdarzyć się jednak i inne niebezpieczne dla związku konfiguracje źle rozumianej pomocy z zewnątrz.
Jeśli małżonkowie potrafią ze sobą rozmawiać, z czasem będą rozumieć się coraz lepiej. A jedność, jaką zbudują, z czasem zrównoważy potrzeby i potencjał każdego z nich. Niebagatelną pomocą w tym może być np. uczestnictwo w różnych małżeńskich rekolekcjach. Np. organizowanych przez Ruch Spotkań Małżeńskich czy też w jakimś ruchu rodzinnym (np. w Ekipach Notre Dame lub w naszym rodzimym Kościele Domowym).
Jedno z amerykańskich badań potwierdza, że bardzo znikomy procent rozwodów przydarza się małżeństwom, które razem się modlą. To tylko przykład, jak religijność integralnie wpisana w życie codzienne, może być elementem skutecznie wzmacniającym związek.
Część małżeństw, niestety, nie potrafi przetrwać nawet pierwszego etapu bycia razem. Zamiast bowiem szukać kompetentnej pomocy terapeutycznej, zbyt szybko uznaje się, że związek był pomyłką i nie ma dla niego ratunku. Takiemu podejściu sprzyja współczesna kultura, która nazbyt często lansuje życie na próbę. Na różne sposoby podważa się też etos trwałości związku. A jeszcze do niedawna był on oczywisty niemal dla każdego, kto decydował się na małżeństwo.
Ku dojrzałemu rodzicielstwu
Kolejny etap życia rodziny to przyjście na świat pierwszego dziecka. Oprócz wielkiej radości, która zwykle towarzyszy temu wydarzeniu, stwarza ono zupełnie nową sytuację w rodzinie. Wymaga ona ogromnej interpersonalnej pracy małżonków.
O ile życie we dwójkę nabrało już swojego rytmu i małżonkowie nauczyli się dosyć dobrze funkcjonować w takich warunkach, maleńkie dziecko zupełnie wywraca dotychczasowy porządek. Jest bardzo absorbujące. Wymaga wielu działań pielęgnacyjnych i opiekuńczych, które znowu trzeba podzielić między małżonków. Ogrom nowych obowiązków wymusza ponowną zmianę priorytetów.
Ty czy ja?
Jedno z zaprzyjaźnionych małżeństw dzieliło się kiedyś ze mną swoimi doświadczeniami z tego etapu ich życia. Opowiedzieli mi, że próbą dla ich małżeńskiej miłości, stanowiło… dosypanie cukru do cukiernicy, zamiast czekania aż zrobi to współmałżonek… Przy dwóch małych córeczkach byli po prostu tak zmęczeni, że taka trywialna – można pomyśleć – czynność, wydawała się im w danej chwili ponad siły… Obraz ten dobrze pokazuje, jak zmęczenie i przepracowanie może utrudniać proste i oczywiste gesty miłości i wzajemnego wsparcia.
Jeśli w krótkim czasie w rodzinie rodzi się kilkoro dzieci, wymagania rosną. Takie rodziny potrzebują nieraz sporo wsparcia z zewnątrz. Ogrom problemów, które na nie spadają, czasem podsuwa pokusę zwątpienia w możliwości rodzicielskie. Sposobność podzielenia się kłopotami z innymi rodzicami w podobnej sytuacji nierzadko przynosi umocnienie i pocieszenie. Bo okazuje się, że wszyscy to podobnie to przeżywają. Daje ponadto nadzieję, że przy dobrej organizacji życia i oni dadzą sobie radę.
Nowa sytuacja wymaga ogromnej pracy i elastyczności. Trzeba bowiem solidarnie zbudować taki system funkcjonowania, w którym w miarę możliwości wszyscy będą zadowoleni. A małe dzieci we wspaniały sposób potrafią wynagrodzić rodzicom ich ciężką pracę i zaangażowanie…
Rodzice czy małżonkowie
Na tym etapie bardzo ważne jest dopilnowanie, żeby zajmowanie się dziećmi nie prowadziło do zaniedbywania relacji małżeńskiej. Dobrze jest, kiedy małżonkowie potrafią tak zorganizować wspólne życie, aby przynajmniej raz w miesiącu znaleźć czas na małżeńską randkę.
Tak naprawdę największym darem rodziców dla dzieci jest ich wzrastanie w miłości małżeńskiej. Dla syna czy córki jest to pierwszy wzorzec wzajemnego odnoszenia się do siebie. Daje on poczucie stabilności i bezpieczeństwa. Kiedy tego brakuje, dzieci nie tylko przeżywają niczym niezawinione przeciążenia, ale nieraz są podświadomie wciągane w koalicję przeciwko drugiemu z rodziców.
Rodzinne lojalności
Bywa, że matka ciągle skarży się dziecku na takie czy inne zachowanie ojca. Nie potrafi bowiem porozumieć się z partnerem. W ten sposób podważa jego autorytet i utrudnia jego relację z dzieckiem. Gdy natomiast dzieje się to w obecności dorastającej córki, takie zachowanie stanowi podświadomy sygnał, że mężczyźni z definicji nie są godni zaufania. Wcale nie pomoże to jej w przyszłości w znalezieniu odpowiedzialnego partnera życiowego.
Widać więc, jak wiele umiejętności trzeba, aby dzieci wychodziły w świat z kapitałem dobrych relacji i wzorców. Obciążone bagażem zranień, będą przeżywały trudności w poszukiwaniu własnej drogi w dorosłym życiu.
Na koniec wróćmy do pytania postawionego na początku tego artykułu. Czy małżeństwo i rodzina jest problemem, czy też drogą do szczęścia? W świetle powyższych rozważań odpowiedź wydaje się oczywista. Rodzina to miejsce przeżywania szczęścia. Wtedy jednak, kiedy małżonkowie umiejętnie i z zaangażowaniem potrafią pracować nad jednością między sobą i nad dobrymi relacjami ze swoimi dziećmi.
„Głos Ojca Pio” [4/88/2014]
